Van zaadje tot korrel: zo groeit rijst

Voor het gros van de wereldbevolking is rijst het belangrijkste voedingsmiddel. In Azië wordt het zelfs door 95% van de bevolking bijna dagelijks gegeten. Maar wat gebeurt er vóórdat het op je bord ligt? Hoe groeit rijst, welke technieken worden er gebruikt en wat zijn de gevaren tijdens de teelt?

Rijstsoorten en teeltmethodes

Er zijn talloze rijstsoorten, de schattingen lopen uiteen van duizenden tot wel tienduizenden. Rijst wordt dan ook op veel plaatsen wereldwijd verbouwd: van Spanje tot Californië en van India tot Argentinië (hier groeit Lassie’s Toverrijst!). Kortom, overal waar veel zon en genoeg water is. Al die rijstsoorten en plekken kennen zo hun eigen manier van rijstbouw. Het verschil zit ‘m vaak in de gebruikte middelen en technieken. Toch zijn er ook veel overeenkomsten.

Elke korrel begint met een zaadje. Om de beste en meeste rijst te krijgen, is geschikt rijstzaad heel belangrijk. Dat moet uiteindelijk uitgroeien tot een korrel die makkelijk te bereiden is én de juiste vorm, kleur, smaak en aroma heeft. Ook moet het zaad bestand zijn tegen ziekten, onkruid, insecten, droogte en overstromingen.

Waterbuffels en lasers

Na de selectie van het juiste rijstzaad moet het land voorbereid worden. Dat begint al na de laatste oogst. Zo kan het onkruid in bedwang worden gehouden. Ook wordt de bodem vruchtbaar gehouden met voedingsstoffen zoals verpulverde rijstplanten. In het voorjaar, zo’n maand voor het zaaien, start het grove werk. Eerst wordt de bodem geploegd en vlak gemaakt. In de traditionele rijstbouwgebieden (vooral in Azië) gebeurt dat vaak nog met behulp van waterbuffels en ouderwetse ploegwerktuigen. Moderne boeren gebruiken tractoren en lasers. Omdat het water straks overal even hoog moet komen te staan, moet de bodem egaal zijn.

Hierna worden er geulen gemaakt in de aarde. Dan komt er een laag water op het veld te staan, waarna het zaad in de geulen wordt gezaaid. Soms is het zaad eerst natgemaakt om voor te kiemen, dan groeit het plantje er alvast voorzichtig uit. Hypermoderne boeren met veel land gebruiken vliegtuigjes voor het zaaien, maar meestal gebeurt het met de tractor of met de hand.

Watermanagement

Rijstboeren zijn meesters in watermanagement. Ongeveer een week na het zaaien steken de rijstplantjes voor het eerst hun kop boven het water uit. Daarna moet er steeds opnieuw water worden toegevoegd: genoeg om de toppen boven het wateroppervlak uit te laten steken en tegelijkertijd de rest van de plant lekker nat te houden. Zo voelt de rijstplant zich namelijk op z’n best. Voor het irrigeren van het land, wordt meestal handig gebruik gemaakt van natuurlijke bronnen. In Azië vangen de rijstboeren de regen van de moesson op in bassins en vlakbij het Spaanse Valencia wordt het zoete water uit een nabijgelegen natuurgebied gebruikt. Deze Argentijnse boer haalt water uit onder andere ondergrondse bronnen. Gebouwde dammen voorkomen dat het water wegloopt.

De stengel van de rijstplant is van binnen hol, zodat er lucht bij de wortels kan komen. Dat heeft de plant nodig om te groeien. Bovendien is de plant in de stengel beschermd tegen hongerige vogels en knaagdieren. Ook insecten kunnen het de rijstplanten moeilijk maken door ziektes over te brengen tussen de planten. Daarom combineren sommige boeren rijstbouw met het telen van vis, die eten namelijk de schadelijke insecten op.

Oogst

Één tot twee weken voor de oogst (een paar maanden na het zaaien) laat de boer het water opdrogen of breekt hij de dammen door om het water van het veld te laten vloeien. De planten worden bruin en zijn dan klaar om geoogst te worden. Dat gebeurt met een maaidorsmachine of een ouderwetse zeis. Een moderne machine rist meteen de korrels van de plant; traditionele boeren doen dit zogeheten dorsen met de hand. Vervolgens worden de korrels gedroogd en gaan ze door de rijstmolen om het kaf (de oneetbare schil) te verwijderen. Het overgrote deel van de rijst wordt gegeten op de plek waar ‘ie wordt geoogst, door de boeren dus en de lokale bevolking. De rest komt op de handelsmarkt, en gaat bijvoorbeeld per boot naar Lassie. In onze fabriek aan de Zaan worden de korrels gereinigd en gesorteerd. Ook gaan de korrels die niet als zilvervliesrijst in het pak komen door de slijpstenen om het vliesje te verwijderen. Tot slot wordt de rijst verpakt om daarna op weg te gaan naar de winkel.